Gazy jelitowe – czym są i jak sobie radzić z ich nadmiarem?

Wytwarzanie się gazów jelitowych to naturalny proces zachodzący w przewodzie pokarmowym. Ich nadprodukcja jest jednak źródłem różnych nieprzyjemnych i wstydliwych dolegliwości. Co może być jej przyczyną i jak sobie poradzić z gazami?

Czym są gazy?

Nadprodukcja gazów jelitowych oraz towarzyszące jej objawy należą do najczęściej zgłaszanych lekarzom dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego. Choć sama produkcja gazów nie powoduje żadnych następstw chorobowych, nadmierna ich ilość może znacznie obniżyć komfort życia pacjenta.

Gazy jelitowe, potocznie zwane „wiatrami”, to obecna w jelitach mieszanina gazów pochodzących z połykanego (podczas spożywania posiłków i mówienia) powietrza oraz procesów fermentacyjnych, prowadzonych przez jelitową florę bakteryjną. Efektem nadmiernego połykania powietrza jest tworzenie się przede wszystkim azotu i tlenu. Natomiast gazy wyzwalane na skutek metabolizmu bakterii jelitowych mają skład zróżnicowany, zależny od składu flory jelitowej, spożywanych pokarmów oraz funkcjonowania pasażu jelitowego. Składają się głównie ze składników bezwonnych – dwutlenku węgla, metanu i wodoru, jak również nadającego mieszaninie specyficzną woń siarkowodoru i organicznych związków siarki (źródło: gastrologia.mp.pl).

Nadprodukcja gazów – przyczyny i objawy

Na zwiększenie produkcji gazów jelitowych mogą mieć wpływ rozmaite czynniki:

• wzmożone połykanie powietrza, czyli aerofagia; objawia się ona przede wszystkim odbijaniem, a niekiedy również wzdęciami oraz nadmiernym wydalaniem gazów; występuje u osób, które spożywają posiłki w pośpiechu bądź jedzą obfite porcje 1-2 razy dziennie, a także u palaczy; przyczyną aerofagii nie musi być kwestia sposobu i ilości jedzenia, lecz na przykład stres – problem może się pojawiać w wyniku szybkiego, przerywanego mówienia,
• spożywanie pokarmów gazotwórczych, takich jak fasola, bób i inne rośliny strączkowe, kapusta; nasilają one procesy fermentacyjne flory bakteryjnej w jelicie grubym; do objawów należą wzdęcia, nadmierne wydalanie gazów,
• wytwarzanie się nadmiernej ilości dwutlenku węgla w trakcie reakcji, zawartych w soku trzustkowym i żółci, wodorowęglanów z kwasami (kwasem solnym zawartym w soku żołądkowym, kwasami tłuszczowymi); następuje po obfitych, bogatych w białko i tłuszcze posiłkach i objawia się wzdęciami oraz nadmiernym wydalaniem gazów,
• zaburzenia trawienia i wchłaniania w jelicie cienkim, których następstwem jest wzmożona fermentacja w jelicie grubym; sytuacja ta zachodzi na przykład przy niedoborze laktazy, występującym dość często zwłaszcza u osób starszych; niedobór ten wywołuje objawy kliniczne nietolerancji laktozy, m.in. wzdęcia i nadmierne wydalanie gazów,
• zwiększenie ilości bakterii w jelicie cienkim – SIBO (zespół przerostu bakteryjnego jelita cienkiego); następuje rozrost flory bakteryjnej jelita grubego i jej translokacja do jelita cienkiego; występują wzdęcia, biegunki tłuszczowe, objawy niedoboru witamin A i D oraz B₁₂ (w wyniku choroby następuje zaburzenie jej wchłaniania),
• zwolnienie pasażu jelitowego, czyli mechaniczne upośledzenie drożności przewodu pokarmowego: czynnościowe lub polekowe,
• niedobór enzymów trzustkowych lub niewydolność trzustki; objawy to wzdęcia i wiatry, później także biegunka tłuszczowa,
• inne czynniki chorobowe, takie jak m.in. zespół nadwrażliwego jelita, choroby zapalne jelit (objawiają się wzdęciami, wydalaniem dużej ilości gazów jelitowych, bólami, przelewaniem), celiakia (źródło: gastrologia.mp.pl, medycyna-rodzinna.esculap.com, Jarosz M., Dzieniszewski J. (red.), „Gazy jelitowe”, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2005).

Diagnozowanie przyczyn nadmiernej produkcji gazów

Pacjenci często mylnie łączą problem wzdęcia z nadmiernym występowaniem gazów jelitowych. Wzdęcia mogą być jednym z objawów towarzyszących chorobie, natomiast samo powiększenie się obwodu brzucha i uczucie pełności nie znajdują potwierdzenia w ocenie ilości gazów jelitowych (źródło: https://gastrologia.mp.pl/objawy/50663,wzdecia). Sama nadprodukcja gazów nie wymaga przeprowadzania dodatkowych badań, o ile nie współwystępują z nią objawy sugerujące obecność choroby przewodu pokarmowego.

Jeśli zachodzi podejrzenie organicznej przyczyny tej dolegliwości, lekarz zleca takie badania jak:

• przeglądowe zdjęcie jamy brzusznej – pozwala ono na oszacowanie ilości gazów i wykluczenie zaburzeń drożności przewodu pokarmowego,
• USG jamy brzusznej,
• badania endoskopowe.

Należy pamiętać, że konsultacja lekarska jest konieczna, gdy dolegliwościom związanym z nadmiarem gazów towarzyszą inne objawy, takie jak: zgaga, nudności, ból, biegunka. W przypadku takich symptomów jak krew w stolcu, chudnięcie, anemia, podwyższona temperatura ciała, bóle, wzdęcia i biegunki występujące w nocy konieczne jest jak najszybsze wykonanie morfologii krwi, analiz na zawartość hemoglobiny, OB, testu na obecność krwi utajonej w stolcu oraz w razie potrzeby USG lub odpowiedniego badania endoskopowego (źródło: Jarosz M., Dzieniszewski J. (red.), „Gazy jelitowe”, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2005).

Leczenie nadmiernej produkcji gazów

Zalecenia dietetyczne dla osób cierpiących przez nadprodukcję gazów jelitowych dotyczą zarówno rodzajów spożywanych produktów, ich ilości, postaci oraz pór posiłków, jak i samego sposobu jedzenia. Co pomoże przy gazach? Przede wszystkim posiłki należy spożywać regularnie, często (4-5 razy dziennie), ale nieduże porcje. Należy jeść powoli, starannie rozdrabniając pokarm przed połknięciem. Powoli należy także pić płyny – zaleca się nawet picie ich przez słomkę. Powinno się przyjmować minimum 2 l płynów dziennie.

Należy unikać żucia gumy i ssania cukierków, picia napojów gazowanych oraz alkoholowych (zwłaszcza piwa), a także rozmów i wykonywania innych czynności w czasie jedzenia. Warto zaprzestać palenia tytoniu oraz zadbać o prawidłowy stan uzębienia (ubytki mogą być przyczyną nieprawidłowego rozdrabniania pokarmu).

 Zaleca się ponadto ograniczenie spożywania pokarmów gazotwórczych, takich jak:

• nasiona roślin strączkowych (fasola, bób, groch itp.),
• kapusta, brukselka, kalafior, brokuły, kabaczek,
• grzyby,
• cebula,
• produkty zbożowe: chleb, makarony, otręby oczyszczone,
• kukurydza,
• owies,
• owoce: jabłka, gruszki, śliwki, brzoskwinie,
• sery pleśniowe,
• mleko,
• lody,
• czekolada,
• ziemniaki,
• potrawy wzmagające perystaltykę jelit (np. grube kasze).

Szczególnie bacznie należy przyglądać się reakcji przewodu pokarmowego na mleko i jego przetwory, głównie ze względu na zawartą w nich laktozę. Trzeba wyeliminować z diety produkty mleczne (z wyjątkiem jogurtu naturalnego) na 2-3 tygodnie i ocenić wpływ tej zmiany na ilość produkowanych gazów. Dobrze także zwrócić uwagę na produkty, które wpływają na powstawanie gazów o nieprzyjemnym zapachu (zawierających siarkowodór). Wytwarzane są one w jelicie grubym w wyniku fermentacji bakteryjnej takich produktów jak: warzywa strączkowe i kapustne, por, kalafior, szparagi, cebula, czosnek, nabiał, ryby (zwłaszcza karp, mintaj, śledzie w oleju, sardynki w oleju), napoje gazowane, alkoholowe, zawierające kofeinę. Należy unikać potraw tłustych i smażonych. Jak gotować, aby uniknąć wzdęć? Preferowaną metodą przyrządzania posiłków jest gotowanie.

Do produktów o małej zdolności gazotwórczej, które warto spożywać, należą:

• ryż,
• banany,
• owoce: cytrusy, winogrona,
• mięso,
• jaja,
• napoje niegazowane,
• otręby nieoczyszczone,
• jogurty, kefiry, maślanka.

Powinno się jeść także produkty absorbujące substancje lotne i niwelujące przykre zapachy: szpinak, sałatę, pietruszkę (natka pietruszki także pomaga zmniejszyć produkcję gazów), jogurty, borówkę brusznicę. Istnieją również sposoby na zredukowanie ilości błonnika w diecie poprzez selekcję kupowanych warzyw i owoców. Należy wybierać młode i delikatne warzywa, kupować tylko świeże warzywa i owoce, przygotowywać z nich soki i przeciery, usuwać pestki, gotować warzywa.

Istnieją domowe sposoby, które mogą pomóc złagodzić dolegliwości związane z nadprodukcją gazów. Warto wypróbować takie naturalne środki jak:

• imbir – w postaci naparu do picia bądź sproszkowany, dodawany do potraw,
• kminek – przyprawa poprawiająca trawienie i zapobiegająca gromadzeniu się gazów,
• sok z cytryny – spożywany przed posiłkiem i zaraz po nim,
• napar z mniszka lekarskiego.

Ponadto wsparciem może okazać się zażywanie probiotyków, które pomogą zrównoważyć skład flory bakteryjnej w jelicie cienkim: zwiększyć ilość bakterii niefermentujących. Objawowo można też stosować leki poprawiające motorykę jelit, np. trimebutynę, której działanie polega na bezpośrednim wpływie na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego. Pomogą także leki ułatwiające uchodzenie wiatrów i środki absorbujące (węgiel aktywowany, spożywany przed posiłkami). W niektórych przypadkach lekarz może zdecydować o konieczności wdrożenia leczenia chemioterapeutykami jelitowymi lub innymi lekami zmniejszającymi ilość flory fermentującej w jelitach. Leczenie wskazane jest wtedy, gdy doszło do kolonizacji bakteryjnej jelita. Do leków działających w przewodzie pokarmowym należą tetracykliny, neomycyna, ciprofloksacyna, metronidazol.

Nadprodukcja gazów jelitowych to wstydliwy problem, któremu na szczęście można zaradzić, stosując odpowiednią dietę. Pamiętajmy jednak, że towarzyszące jej dodatkowe symptomy powinny skłonić nas do wizyty u lekarza.